Եթե ուզում ես երջանիկ լինել, պէտք ա հիմա լինես։ Բա էլ ե՞րբ։ Անցեալում բան չես փոխի, ապագայի մասին բան չգիտես։

Պէտք չի սպասել մարդկանց, մտածել հնարաւոր երաջանկութեան մասին։ Ուղղակի պէտք ա երջանիկ լինել։

Իսկ ո՞նց։ Ամէն մարդ իր ձեւն ունի։ Բայց կայ մի ձեւ, որ բոլորի համար աշխատում ա։ Երջանկացրու ուրիշին թեկուզ փոքր բաներով ու տես թե ոնց ես երջանկանում ինքդ։

Ես գիտեմ ինչքան գրաւիչ ա բաց թողածը ապագայում նորից գտնելու մտքերը։ Բայց տէնց երբեք չես սովորի բաց թողնել։ Իսկ ապագան չկայ։ Դա երեւակայեական տարածութիւն ա, որտեղ ամէնը կեղծ ա։

Սրանից առաջ գրել էի՝ «լաւ ա, երբ բաց թողնելով չես կորցնում»։ Ի հարկէ լաւ կը լինէր, բայց դա իրականութեան մասին չի։ Պէտք ա ընդունել, որ բաց թողածդ արդէն կորցրել ես, որ ազատուես դրա ստուերից։

Ներկայ, ներկայ, ներկայ։ Ուրիշ տեղ չկայ ապրելու։ Մարդկանց հետ յարաբերութիւններն էլ ուրիշ տեղ չկան։ Ապագայում չկան, անցեալում սպառուել են։ Կամ կաս հիմայ, կամ չկաս երբեք։

Եթե անցեալի մասին մտքերով ես ապրում, խոչնդոտում ես զարգացմանդ։ Զի մարդիկ երբեք նոյնը չեն։ Մի օրում հազար բան կը փոխուի, մարդիկ իրար մասին աւելին կիմանան, կը սխալուեն կամ կուղղուեն։ Յիշաչարութիւնը խանգարում ա ապրել։ Ի հարկէ պէտք ա յիշել, բայց պէտք չի չարութեամբ տրամադրուել ներկայում։ Ներկայում պէտք ա միշտ երջանիկ լինել ու երջանկացնել մարդկանց։

Պէտք ա բարի լինել, եթե հնարաւոր ա։ Բայց միշտ անկեղծ, նոյնիսկ երբ դժուար ա։ Պէտք ա յարգալից լինել, բաց ու խոցելի։ Աւելի արագ զարգանալու ձեւ չգիտեմ։

Սեփական գոյութիւնը գնահատելու, կարեւորելու համար պէտք ա յաճախ շնորհակալութիւն յայտնել, որ տեսանելի դառնայ թե ինչքան մարդ ա օգնում քեզ։ Ապա անտարբեր չի քո (գոյութեան) հանդէպ։

Աշխարհը օրէնքների բազմութիւն է։ Չկայ մի բան որ անօրէն լինի։ Մեր լեզուի մէջ դա արտայայտուած է «յօրինել» (յ + օրէնք) բառով, որ նշանակում է օրէնքի բերել, նոր օրէնք սահմանել։

Աթեիստական որոշ թէզերում աստծոյ գոյութիւնը բացառուած է հէնց այդ պատճառով, որ չի կարող լինել ամենակարող, ամենատես եւ համատարած մի բան։ Ամէն ինչի գոյութիւնը սահմանափակուած է օրէնքներով։

Յատկանշական է կարդալ Դաւիթ Անյաղթի կարծիքն այդ մասին՝

Դավիթ Անհաղթի Փիլիսոփայության Մարդաբանական Ուղղվածությունը - Ս.Ս. Պետրոսյան

Օրէնքների սահմաններում մարդկային փոխյարաբերութիւնները նման են խաղի։ Լինեն դրանք ընկերական, աշխատանքային, սիրային թե այլ հարթութիւններում։ Ինչպէս բոլոր խաղերում, այստեղ էլ դու կարող ես հմտանալ միայն ազնիւ եւ շատ խաղալով։

Հետեւաբար մարդու համար անտեսանելի աշխարհում յաջողութեան հասնելու միակ բանաձեւը ազնիւ եւ շատ խաղալն է։ Ազնւութիւնը կարեւոր է երկու պատճառով՝

• զարգանալ ճիշտ ուղղութեամբ,
• ստանալ նոր խաղերի հրաւէրներ։

Նոյն տրամաբանութեամբ էլ ձեւաւորուել է բոլորիս ծանօթ՝ «կարեւորը մասնակցութիւնն է» արտայայտութիւնը։ Քան զի մասնակցութիւնը ենթադրում է հրաւիրուած լինել եւ զարգանալու նպատակ ունենալ։

Վերնագիրը ոգէշնչուած երաժշտութիւնից՝

Հատուած 1929թ.-ին հրատարակուած «Հեռագիր, Հեռախոս, Ռադիո» գրքիրց։ Դեռ մէկ դար առաջ մարդիկ հասկացել էին, որ առանց կապի դժուար է զարգանալ։

Այս բոլորը ստիպեցին մարդ-կանց մտածել իրար հետ կապ հաստատելու միջոցների մասին։

Մարդկային յարաբերութիւնները փոխադարձ վաւերացման գործընթաց է։ Դա կարեւոր է յատկապէս մտքերի իրատեսութիւնը պահելու, իրականութիւնից չկտրուելու առումով։

Բայց յաճախ մենք ստանում ենք սխալ ազդակներ անփոյթ կամ անփորձ մարդկանցից, ինչի արդիւնքում ձեռք ենք բերում վատ սովորութիւններ։

Վատ արարքների համար ժպիտ ստանալը, անկախ իրավիճակից, սատարում է դրա հետագայ կրկնութեանը եւ հակառակը։ Երկու դէպքում էլ մենք կորցնում ենք իրատեսութեան մեզ հասանելիք չափաբաժինը։

Շատերը դա անում են անգիտակցաբար՝ ժպտում են մեր սխալների եւ յիմարութիւնների վրայ։ Անպատասխանատու ծնողները ուրախանում են իրենց երեխաների չար արաքներով։

Ապա զգուշացէ՜ք ժպտացող ծուղակներից եւ ինքներդ մի ստեղծէք դրանք։

Համալսարանն ինձ մասնագէտ չդարձրեց։ Բայց ես պատրաստ էի վճարել այդ չնչին գումարը բարձրագոյն մաթեմատիկա, ֆիզիկա, հաւանականութեան տեսութիւն եւ այլ բազային գիտելիքներ ստանալու համար։ Դրանք ուրիշ տեղ սովորել չէի կարող։

Ասում են մաթեմատիկան օգնում է զարգացնել տրամաբանութիւնը, իսկ ես կաւելացնէի, որ մաթեմատիկան օգնում է հաւատալ գիտութեանը։

Դա կարեւոր է յատկապէս այսօր, երբ մարդիկ նախընտրում են մահանալ համաճարակից քան պատուաստուել դրա դէմ։ Գիտութեան հանդէպ հաւատը մեծանում է գրատախտակին խնդիր լուծելով, երբ մարդը տեսնում ու զգում է, որ իր ենթադրութիւնները բաւականին հեռու են իրականութիւնից։

Նորաձեւ է ասել, որ բոլոր յաջողակ գործարարները նախկինում համալսարանից դուրս մնացած մարդիկ են։ Սակայն զաւեշտալի է, երբ դա ասում են Պոլիտեխնիկից դուրս մնացած ուսանողները, հաշուի առնելով Պոլիտեխնիկի ներկայիս վիճակը։

Ես Պոլիտեխնիկում սովորել եմ հինգ տարի, ստացել եմ կապոյտ դիպլոմ ցածր գնահատականներով, բայց գիտեմ, որ թուերին արժէ հաւատալ։

Դու երազում ես գնալ հեռո՜ւ հեռո՜ւ մի քաղաք, մոռանալով առօրեայ հոգսերդ եւ մարդկանց։ Ապրել մի վայրում, որտեղ շէնքերը իրենց հմայքով իմաստաւորում են կեանքը։ Մի տեղ, որտեղ անյայտ լինելու ցանկութիւնն աւելի մեծ է քան յայտնութեանը։ Մի տեղ, որտեղ դեռ ոչ ոք քեզնից սպասելիք չունի։

Բայց արդե՞օք կարող է քաղաքը փոխել քեզ։ Ամէն նոր բան, որ կարծես գտնուած իմաստ լինի, շուտով նորից կը կորչի, երբ մաշուի։ Եւ դու նորից գլխիդ հաւաքած կը լինես մարդկանց, որոնց կողմից բնաւ չէիր ցանկանայ ճանաչուած լինել։ Դու կը շարունակես փոխուել ամէն օր եւ քեզնից կը շարունակեն պահանջել, որ նոյնը մնաս։

Հեռուն էլ հեռու չի թուայ։

Բայց յաջորդ անգամ քո երազանքն առաւել անառիկ կը լինի։

Ժապաւէնը նախկինում երբեք լոյս չտեսած, էութեամբ զգայուն բայց ամուր մարմնով մենք ենք, որ կը բացուենք գիշերուայ մթութեան մէջ եւ կը ջանանք յիշել միայն գեղեցիկը։

Ժապաւէնով լուսանկարելու առաջին յիշողութիւններս դպրոցական տարիներից են։ Առաջին անգամ այցելել էի Զուարթնոց օդանաւակայեան, զարմիկիս ռուսաստան ճանապարհելու կապակցութեամբ, երբ տեսայ Արթուր Թարխանեանի նախագծած օդանաւակայեանի շէնքը։ Զգացի, որ ուզում եմ նկարել։ Վերցրի ընտանեկան ֆոտոապարատը եւ արեցի իմ առաջին լուսանկարը։

Այդ տարիներին ժապաւէնների երեւակմամբ կը զբաղուէր համադասարանցուս հայրը։ Նա աշխատում էր լուսանկարչական արհեստանոցում, ինչի շնորհիւ կարողանում էինք հեշտութեամբ ձեռք բերել ժապաւէն։

Բայց եկաւ մի շրաջան, երբ ժապաւէնով լուսանկարելը այլեւս արդիական չէր։ Թուային խցիկները հնարաւորութիւն տուեցին նկարելուց առաջ նախապէս դիտել պատկերը, որոշել կիզակէտը, չափել լուսաւորութիւնը եւ նման բաներ։ Այդպէս ես դադարեցի ժապաւէնով նկարելը, մինչ վերջերս, երբ իմացայ, որ Հայաստանում դեռ կայ նման մշակոյթը։

Ահա մէկ ամիս առաջ Smena 8M խցիկով եւ Ilford Pan 400 ժապաւէնով նկարածս նկարներից մի քանիսը՝