Երբեք քնից չյագեցած, կեանքի ողբերգութիւնը ապրելով վեր կացայ մահճակալից։

Փականագործ քեռիս կասեր՝ «գործիդ անունը ի՞նչ ա, որ յոգնած ես»։ Դէ արի ու բացատրի, որ ես էլ իմ գործի բանուորն եմ։

Բանուորութեան մէջ լաւ բան չկայ, մարդկանց յարմարաւէտութիւն է պէտք բանուորին փող։ Մտաւոր փոշուց ու անորոշութեան ծանրութիւնից յոգնած, ամէն անգամ բահին հենուելով մտածում եմ՝ ափսոս որ գրող չդարձայ։

Յետոյ գալիս է հերթական յաճախորդը։ Ինքնաթիռի գծագիրը թեւի տակ, գալիս է ու խնդրում, որ աթոռ պատրաստենք։ Աթոռ պատրաստելը ի՞նչ է որ։ Պատուէրը վերցնում ենք, ինքնաթիռի գծագիրը տալս են ձեռքս ու գնում տներով։

Շատացել է եւ կարօտս,
Եւ ձմեռն է սաստկացել,
Ես քնել եմ ու մտքումս
Երբեք էլ չեմ արթնացել։

Տարբեր վայրեր եմ այցելում,
Քայլում քամուն հակառակ,
Ես քնել եմ, որ մտքումս
Քեզ հետ մնամ շարունակ։

1943թ.-ին Շվերցարացի քիմիկոս Ալբերտ Հոֆմանը, լաբարատոր ուսումնասիրութիւնների ժամանակ սինթեզելով մի քանի գրամ լիզերգինաթթու, անսպասելի վատացաւ եւ ստիպուած եղաւ ընդհատել աշխատանքը։ Ըստ էութեան Հոֆմանը թունաւորուել էր իր իսկ ստեղծած LSD-25 նիւթից։ Թունաւորման փաստը եւ դրան յաջորդած երեւոյթները այնքան անսպասելի եւ տարօրինակ էին, որ գիտնականը որոշեց եւս մէկ փորձարկում իրականացնել։

Զեկոյց փորձի մասին

19.04.1943թ. 16:20: Ընդունեցի լուծոյթը օրալ ճանապարհով։ Համ չունի։
17:00: Նշմարւում է գլխապտոյտ, տագնապի զգացում, տեսողական աղճատում, կաթուածի ախտանիշներ, ծիծաղելու ցանկութիւն։
Լրացում 21:04-ից՝
Տուն գնացի հեծանիւով։ 18:00 – հասայ 20:00 առաւել ծանր ճգնաժամ։ (Նայել յատուկ զեկոյցը)։

Այստեղ իմ լաբարատոր մատեանում նշումները աւարտւում են։ Վերջին բառը գրելիս մեծ ջանք գործադրեցի։ Հիմա արդէն պարզ է, որ հէնց LSD-ի պատճառով էր տեղի ունեցել նախորդ ուրբաթ օրուայ միջադէպը, քանզի ընկալողական շեղումները նոյն են՝ ինչ նախորդ անգամ, միայն թե առաւել ուժեղ։ Ես ստիպուած էի լարուել, որպէսզի կարողանամ կապակցուած խօսել։ Օգնականիս, որը տեղեակ էր փորձի մասին, խնդրեցի ինձ տուն ուղեկցել։ Մենք ճանապարհ ընկանք հեծանիւով քանզի ռազմական դրութեան պատճառով մեքենաներ չկային։ Տան ճանապարհին վիճակս աւելի սրուեց։ Տեսադաշտումս եղած ամէն ինչ սկսեց դողալ եւ աղաւաղուել, ինչպէս ծուռ հայելում։ Դրանից բացի ինձ թւում էր, թե մենք չէինք կարողանում շարժուել։ Հետագայում օգնականս պատմեց, որ մենք ընթանում էինք մեծ արագութեամբ։ Վերջապէս ողջ-առողջ հասանք տուն եւ ես մեծ դժուարութեամբ խնդրեցի օգնականիս, որ կանչի մեր ընտանեկան բժշկին եւ կաթ վերցնի հարեւանից։

Չնայած իմ զառանցական, բանականութիւնից զուրկ վիճակին, որոշ կարճ ակնթարթերում կարողանում էի յստակ եւ արդիւնաւէտ մտածել - ես ընտրեցի կաթը որպէս աւանդական միջոց թունաւորման դէմ։

Այդ ժամանակ գլխապտոյտի եւ ուշաթափութեան զգացումները այնքան սրուեցին, որ ես այլեւս չէի կարողանում կանգնած մնալ։ Ստիպուած պառկեցի բազմոցին։ Շրջապատող աշխարհն այլեւս առաւել սարսափելի էր։ Սենեակում ամէն բան պտտւում էր, ծանօթ իրերը եւ կահոյքը ընդունում էին անճոռնի, անցանկալի տեսք։ Դրանք անդադար շարժւում էին, ասես ներքուստ անհանգիստ լինէին։ Դռան մօտ կանգնած կինը, որին ես մեծ դժուարութեամբ ճանաչեցի, ինձ համար կաթ էր բերել - երեկոյի ընթացքում 2 լիտր խմեցի։ Հիմա նա Ռ.-ն չէր, աւելի շուտ նա չար եւ նենգ վհուկ էր ներկուած դիմակով։

Աւելի վատ, քան արտաքին աշխարհի այդ սատանայական փոխակերպումներն էին, փոխուեց սեփական անձիս ընկալումը, նոյնականութիւնս։ Կամարտայայման իւրաքանչիւր ջանք, իւրաքանչիւր փորձ կանգնեցնելու արտաքին աշխարհի փլուզումը եւ սեփական «ես»-ից անջատումը թւում էր անօգուտ։ Ինչ-որ սատանայ էր մտել իմ մէջ, տիրացել մարմնինս, մտքիս եւ հոգուս։ Ես վեր թռայ եւ գոռացի, փորձեցի ազատուել նրանից, բայց յետոյ հանդարտուեցի եւ անօգնական զգալով նորից պառկեցի բազմոցին։ Նիւթը, որի հետ ես ցանկանում էի փորձարկումներ անել նւաճել էր ինձ։ Դա մի չարիք էր, որ արհամարհաբար բռնացել էր կամքիս։ Ինձ համակել էր խելագարուելու վախը։ Ես յայտնուել էի ուրիշ աշխարհում, ուրիշ տեղում եւ ուրիշ ժամանակում։ Թւում էր, թե մարմինս մնացել է առանց զգացմունք, անկենդան եւ օտար։ Միգուցէ մահացե՞լ եմ։ Միգուցէ սա անցո՞ւմ էր։ Ժամանակ առ ժամանակ ինձ թւում էր, թե դուրս եմ եկել մարմնիցս եւ ինչպէս կողմնակի դիտորդ տեսնում եմ վիճակիս եղերականութիւնը։ Ես նոյնիսկ հրաժեշտ չեմ տուել ընտանիքիս։ Արդեօ՞ք կը հասկանան նրանք, որ ես չկշռադատուած, անպատասխանատու փորձարկում չեմ արել, որ դրսեւորել եմ մեծ զգուշութիւն եւ որ նման արդիւնք ոչ մի պարագայում հնարաւոր չէր կանխատեսել։ Իմ վախը եւ յուսահատութիւնը մեծացաւ ոչ միայն նրա համար, որ երիտասարդ ընտանիքը պէտք է կորցնի իր հօրը, այլ նաեւ նրա, որ ես կը կորցնեմ իմ աշխատանք, իմ քիմիական հետազօտութիւնը, որն այդքան կարեւոր էր ինձ համար։ Առաջացաւ եւս մի միտք, գաղափար լի դառը հեգնանքով՝ եթե ես պէտք է ժամանակից շուտ լքեմ այս աշխարհը, ապա դա տեղի կունենայ իմ դիետիլամիդ լիզերգինաթթուի պատճառով, որը ես ինքն եմ ստեղծել եւ աշխարհ բերել։

Մինչ բժշկի գալը իմ անյոյս վիճակը արդէն լաւացել էր։ Օգնականս նրան պատմեց փորձի մասին, քանզի ինքս դեռ չէի կարողանում կապակցուած նախադասութիւններ կազմել։ Նա ոչինչ չհասկանալով շարժեց գլուխը, երբ պատմեցի թե ինչ լուրջ վտանգ է սպառնում իմ մարմնին։ Նա չգտաւ ոչ մի ախտանշան, բացառութեամբ աչքերիս լայնացած բիբերի։ Թե անօթազարկս, թե ճնշումս, թե շնչառութիւնս նորմալ էր։ Նա կարիք չտեսաւ որեւէ դեղ նշանակելու։ Դրա փոխարէն նա ուղեկցեց ինձ անկողին եւ մնաց, որ խնամի։ Աստիճանաբար ես ետ վերադարձայ այդ խորհրդաւոր, անծանօթ աշխարհից դէպի հանգստացնող առօրեայ իրականութիւն։ Վախը թուլացաւ, զիջեց իր տեղը երջանկութեանը ու երախտագիտութեանը, վերադարձաւ ընկալունակութիւնս եւ մտքերս, եւ ես զգացի, որ խելագարութեան վտանգը վերջնականապէս անցել է։

Զեկոյցը թարգմանեցի՝ LSD: My problem child գրքից։

Իրապէս ծանր ժամանակներ էին։

Տարէսկզբին բռնկուած համաճարակը ուղեկցուեց ներքաղաքական լարուածութեամբ եւ տագնապով։ Դա կարծես մի կոշտ ալիք էր սթափութեան, փոքր չափաբաժին այն մեծ ցաւի, որ դեռ գալու էր եւ աւաղ չուշացաւ։

Արցախի սահմանին տարիներ շարունակ մխացող կրակը, որ դարձել էր տարածաշրջանում եղած գերտէրութիւնների խաղաքարտը, շուտով բռնկուեց։ Համաճարակին զինակցելու եկաւ պատերազմը։

21-րդ դարի մարդու համար պատերազմը, համաճարակը եւ քաղաքական խորը լարուածութիւնը ոչ միայն անհամատեղելի այլ նաեւ անընկալելի երեւոյթ էր։ Փլուզւում էին շէնքերը, քաղաքները, իրականութիւնը, մարդիկ, գաղափարները, ապագան, ցերեկը եւ գիշերը։ Աշխարհի մի ծայրում օդ էին բարձրանում տիեզերանաւերը իսկ միւս ծայրում կործանիչները։

Ցերեկուայ մամուլը լցուած էր զինադադարի եւ օգնութեան կանչերով, իսկ գիշերուայ մամուլը՝ խելագարութեան հասցնող լռութեամբ։

«Բայց աւելի վատ ի՞նչ կարող է լինել» հարցնում էին մարդիկ, յուսահատ նայելով միմեանց։ Պարզուեց որ կարող էր։ Աւելի վատ հայկական կողմի պարտութիւնն էր։

Ինչպէս յայտնի է՝ յաղթողին ներում են ամէն ինչ իսկ պատուողին չեն ներում ոչինչ։

2018թ.-ին համազգային շարժման արդիւնքում տեղի ունեցած յեղափոխութիւնը, իշխանութիւնների անհետեւողական քայլերի արդիւնքում վերածուեց քաղաքական վրէժխնդրութեան։ Մի կողմից թուլացած պետութիւնն էր իսկ միւս կողմից իշխանութիւնը զաւթել ցանկացող նախկին սրիկաները։

Իսկ աւելի վատ ի՞նչ կարող է լինել։ Չգիտեմ… Այժմ էլ ցանկանում եմ յուսալ, որ աւելի վատ հնարաւոր չէ։ Յուսալ, որ մի քանի օր անց, երբ մոլորակը կաւարտի իր հերթական պտոյտը արեգակի շուրջ, նոր ու կենսունակ ժամանակաշրջան կը սկսուի բոլորիս համար։

Խորհուրդ կը տամ կարդալ՝

Այսպէս խօսեց Զրադաշտը

Կարդացածս ամենատպաւորիչ եւ ամենագեղեցիկ գիրքը, գերմանացի նշանաւոր փիլիսոփայ Ֆրիդրիխ Նիցշէի «Այսպէս խօսեց Զրադաշտը» գիրքն էր։ Ստեղծագործութիւնը Զրադաշտ անունով մի իմաստունի մասին է, որը տարիներ շարունակ ապրելով սարերում, ի վերջոյ որոշում է իջնել մարդկանց մօտ եւ կիսուել նրանց հետ իր իմաստութեամբ։

Գլխաւոր հերոսը՝ Զրադաշտը, յօրինուած կերպար է, որը ներկայացնում է հեղինակի փիլիսոփայութիւնը գերմարդու վերաբերեալ։

Ապուշը

Այս վէպը ռուս գրող, փիլիսոփայ, գրականագէտ Ֆեոդոր Դոստոեւսկու լաւագոյն ստեղծագործութիւնն է։ Այն պատմում է մի երիտասարդ իշխանի մասին, որը երկար տարիներ արտասահմանում բուժում ստանալուց յետոյ վերադառնում է Ռուսաստան։

Պարզ եւ միամիտ մարդու տպաւորութիւն թողնող այդ իշխանը, Ռուսաստան հասնելուն պէս այցելում է իր միակ ազգականին, որպէսզի ծանօթանայ նրա հետ։ Շուտով երիտասարդը դառնում է նրանց դժբախտ ընտանիքի կարեւոր անդամը։

Օտարը

Ֆրանսիացի գրող, փիլիսոփայ Ալպէր Քամիւի «Օտարը» ստեղծագործութիւնը աթեիստական էքզիստենցիալիզմի լաւագոյն օրինակ է։ Այն պատմում է ժամանակակից մարդու յոռետեսութեան, անտարբերութեան, ծնողների հետ ունեցած վատ յարաբերութիւններ մասին։

Կեանքի 12 կանոն

Կանադացի հոգեբան, պրոֆեսոր Ջորդան Փեթերսոնը ժամանակակից, անւանի մտաւորական է։ 2018թ.-ին հրապարակուած «Կեանքի 12 կանոն. Փրկութիւն քաոսից» գրքում, պրոֆեսորը ներկայացնում եւ հիմնաւորում է 12 կանոն, որոնք առաւել կարեւոր են իւրաքանչիւրիս համար։։

Անձկութեան ժամեր

Արեւմտահայ գրող, հանրային գործիչ Զապէլ Եսայեանը իրեն յատուկ խորաթափանց եւ վերլուծողական ոճով պատմում է ամուսնական կեանքի, մարդկային յարաբերութիւնների եւ դրանց վրայ մեծ ազդեցութիւն թողած հասարակական կարծիքի մասին անուրախ մի պատմութիւն։

Վերջինը

Կարդացածս վերջին ստեղծագործութիւնը, հայ արձակագիր, դրամատուրգ Մաթեւոս Դարբինեանի «Վերջինը» վէպն էր։ Հեղինակը պատմում է հայկական եւ թուրքական սահմանակից գիղի, դրանց միջեւ հաստատուած հաշտութեան եւ խաղաղութեան մասին։

Գլխաւոր հերոսը գիւղացի մի կին էր, որի ընտանիքում իրար յաջորդող դժբախտութիւնները, իշխանութիւնների տարածած թշնամանքի եւ հրահրած պատերազմի հետեւանք են դառնում։

Մաստոդոնը (անգլ.՝ Mastodon) ապակենտրոն սոցիալական ցանց է, որը չի պատկանում ոչ մի կազմակերպութեան։ Տեխնիկական գիտելիքներ ունեցող իւրաքանչիւր մարդ կարող է տեղակայել իր սեփական հանգոյցը եւ այնտեղից հետեւել այլ մարդկանց։ Միեւնոյն ժամանակ տեխնիկական գիտելիքներ չունեցող անձինք կարող են գրանցուել գործող հանգոյցներից որեւէ մէկում եւ դառնալ տուեալ համայնքի անդամ։

Ինչպէ՞ս գրանցուել

Աշխարհում կան մաստոդոնի տասնեակ հանգոյցներ որտեղ գրանցումը բաց է։ Նման հանգոյցներ կարող էք գտնել joinmastodon.org կայքում:

Հայաստանում կայ գործող միայն մէկ հանգոյց՝ թութ.հայ, որտեղ գրանցումը հրաւերով է։ Այնուհանդերձ գրանցուելով ցանկացած այլ հանգոյցում դուք կարող էք հետեւել թթի օգտատերերին։

Եթե արդէն գրանցուել էք ապա ներբեռնէք նաեւ բջջային յաւելուածը։ iOS-ի համար լաւագոյն տարբերակը Amaroq-ն է իսկ Android-ի համար՝ Tusky-ն։ Ամբողջական ցանկը կարող էք տեսնել այստեղ։

Նշուած յաւելուածներում յաճախ չի ստացւում մուտքագրել հանգոյցի հայատառ հասցէն՝ թութ.հայ։ Նման դէպքերում անհրաժեշտ է մուտքագրել հասցէի punycode տարբերակը xn--69aa8bzb.xn--y9a3aq։

Ինչպէ՞ս ստեղծել հանգոյց

Եթե ցանկանում էք ստեղծել ձեր հանգոյցը ապա՝

1. գնէք գեղեցիկ դոմեն name.am կայքից,
2. գնէք համապատասխան կարգաւորումներով վիրտուալ սերուեր DigitalOcean-ից,
3. հետեւէք նշուած կայքերի ցուցումներին։

Այս ամէնը տարեկան կարժենայ մօտ 60,000 դրամ։

Եթե ունէք ձեր անձնական սերուերը ապա կարող էք ներբեռնել մաստոդոնի ելակոդը եւ գործարկել այն ինքնուրոյն։ Դա զգալիօրէն կը նուազեցնի ձեր ծախսերը։

Ուզում եմ դուրս գալ երկաթի միջից,
Ձուլուել երամին, հեռանա՜լ, գնա՜լ,

Ուզում եմ դուրս գալ երկրի ուղեծրից,
Կտրուել ցանցից եւ ազատ դառնալ։

Ուզում եմ այնտեղ՝ մութ տիեզերքում,
Վայելուչ պայթել ու աստղ դառնալ.

Որ դեռ չծնուած, ինձ նայող մարդուն,
Գիշերը լուսեղ եւ անհաս թուայ։

                                       _,'/
                                  _.-''._:
                          ,-:`-.-'    .:.|
                         ;-.''       .::.|
          _..------.._  / (:.       .:::.|
       ,'.   .. . .  .`/  : :.     .::::.|
     ,'. .    .  .   ./    \ ::. .::::::.|
   ,'. .  .    .   . /      `.,,::::::::.;\
  /  .            . /       ,',';_::::::,:_:
 / . .  .   .      /      ,',','::`--'':;._;
: .             . /     ,',',':::::::_:'_,'
|..  .   .   .   /    ,',','::::::_:'_,'
|.              /,-. /,',':::::_:'_,'
| ..    .    . /) /-:/,'::::_:',-'
: . .     .   // / ,'):::_:',' ;
 \ .   .     // /,' /,-.','  ./
  \ . .  `::./,// ,'' ,'   . /
   `. .   . `;;;,/_.'' . . ,'
    ,`. .   :;;' `:.  .  ,'
   /   `-._,'  ..  ` _.-'
  (     _,'``------''  SSt
   `--''

Ռուս գրող, հրապարակախօս, Նոբելեան մրցանակի դափնեկիր Ալեքսանդր Իսաեւիչ Սոլժենիցինը, որը 1945թ-ին 8 տարով աքսորուեց՝ Լենինին «Վովկա» եւ Ստալինին «Պախան» ասելու պատճառով, այսպէս է արտայայտուել յետխորհրդային ռուսաստանի մասին 1992թ-ի հարցազրոյցում`

— Մեզ պէտք է անցեալից մաքրուել։

Գերմանիայում հազարաւոր մարդիկ դուրս եկան եւ պատմեցին իրենց արածների մասին։ Ոչ թե այն յանցագործութիւնների որոնց պատճառով դատուել եւ կալանաւորուել էին, այլ նրանց որոնք նպաստել էին բռնութեանը։

Մենք պէտք է հէնց այդ կեղտոտ անցեալից մաքրուենք։ Մենք պէտք է բարոյական առումով մաքրուենք։ Դա շատ խորամանկ կարգախօս է՝ «եկէք վհուկների որս չսկսենք»։ Ի՞նչ վհուկների մասին է խօսքը, մեզ ոչ թե վհուկների որս է պէտք այլ ապաշխարանք։

Սարսափելի է կարդալ կենտրոնական կոմիտէի յայտարարութիւնը` «բոլորը մեղաւոր են եղել, բոլոր-բոլորը, սկսած շարքային աշխատողից»։ Ոչ՝ բոլորը մեղաւոր չեն եղել, ամենեւին էլ այդպէս չէ։ Ես միշտ ապրել եմ ցածր սոցիալական խաւում եւ այնտեղից տասնամեակներ շարունակ տեսել այդ սրիկաներին որոնք ստում են։ Ես դեռ չեմ խօսում այն պաշտօնատար անձանց մասին, որոնք օգտագործում էին իշխանութիւնը ճնշումներ գործադրելու համար եւ չեմ խօսում նրանց մասին որոնք կտրում էին գլուխներ եւ գնդակահարում նկուղներում։ Նրանք արժանի են միայն ազատազրկման։

Ես խօսում եմ այն մարդկանց մասին, որոնք այդ ամէնը չեն արել, որոնք միայն շրջկենտրոնում կողմ են քուէարկել բռնութեանը, ունեզրկմանը եւ սուտ խոստումներին։ Նրանք թող դուրս գան եւ պատմեն, թող ասեն որ ընդունում են իրենց մեղքը, որ սխալ են քուէարկել, որ գիտէին ստի մասին, բռնութեան մասին եւ ծառայել են դրան։

Բայց ոչ միայն նրանք։ Լրագրողներն էլ։ Վերջերս լրագրողները մի այնպիսի թատրոն խաղացին… նրանք պրես-կոնֆերանս կազմակերպեցին եւ պատռեցին ուղղափառ եկեղեցու վերնախաւի դիմակը։ Այո, ճիշտ է, եկեղեցին ազգային անվտանգութեան գերին է եղել, սակայն ինչպէ՞ս են համարձակում լրագրողները չսկսել իրենցից։ Ինչո՞ւ նրանք չեն սկսում իրենցից։ Տասնամեակներ շարունակ նրանք խաբել են մեզ, ստով են փակել մեր աչքերը եւ ականջները։

Եթե դա տեղի չունենայ… մեր երիտասարդները յիմար չեն, նրանք կը տեսնեն, որ սրիկաները, ստախօսները եւ կաշառակերները ծաղկում են նաեւ այսօր։ Երիտասարդները պէտք է տեսնեն, որ կեղտոտ գործերի համար պէտք է դուրս գալ, կարմրել, որ կեղտոտ գործերի համար պէտք է ապաշխարել։ Միայն այդ ժամանակ նրանք կը սկսեն մտածել գործելուց առաջ։ Միգուցէ նրանք հասկանան, որ պէտք է ազնիւ ապրել։

Մեր ժողովրդի ամէնացաւօտ թեմաներից մէկը կրօնն է։ Այն մի երեւակայական վահան է, որը ամբողջ պատմութեան ընթացքում պաշտպանել է մեզ թշնամիներից, ջարդերից, հիւանդութիւններից եւ անբարոյականութիւնից։

Այնուհանդերձ ամենեւին էլ պարզ չէ, թե ինչ է նշանակում թշնամի, ջարդ, հիւանդութիւն եւ բարոյականութիւն բառերը ըստ սուրբ (սեւ) գրքի։ Մի կողմից կարելի է ապշել աստուածաշնչում նկարագրուած անմարդկային դաժան արարքներից իսկ միւս կողմից լսել հոգեւորականների իմաստուն մեկնաբանութիւնները դրանց վերաբերեալ։ Այդպիսի մեկնաբանութիւնները սակայն շատ վտանգաւոր կարող են լինել։ Հեռանալով տեքստի բառացիութիւնից եկեղեցին հնարաւորութիւն է ստանում սեփական գաղափարները դնել դրա հիմքում եւ մատուցել մարդկանց։

Եկէք ուսումնասիրենք աստուածաշնչի մի քանի ուղերձ.

Առաջադէմ քաղաքակրթութիւնը արդէն վաղուց ճանաչել եւ մերժել է ստրկութիւնը։ Դժուար է այսօր գտնել մէկին, որը դրական կը խօսի արատաւոր այդ երեւոյթի մասին։ Աստուածաշնչում նոյնպէս կարելի է գտնել ստրկութիւնը որպէս դաժան երեւոյթ ներկայացնող հատուածներ՝

Յիշի՛ր, որ դու էլ ստրուկ էիր Եգիպտացիների երկրում, եւ քո Տէր Աստուածը քեզ փրկեց այնտեղից: (Երկրորդ օրէնք 15:15)

մինչդեռ աստուած չի քննադատում ստրկութիւնը եւ չի ասում՝ «մի ունեցէք ստրուկներ»։ Փոխարէնը կարելի է հանդիպել բարոյականութեան դասեր, ինչպիսին են օրինակ՝

Եթէ մէկը գաւազանով հարուածի իր ստրուկին կամ իր ստրկուհուն, եւ սրանք մեռնեն նրա հարուածից, ապա տէրը վրէժխնդրութեան պիտի ենթարկուի դատաստանով, իսկ եթէ նրանք մէկ կամ երկու օր ապրեն, տէրը վրէժխնդրութեան չի ենթարկուի, քանի որ նա նրանց իր արծաթով է գնել: (Ելք 21:20-21)

կամ

Ինչ ծառայ կամ աղախին էլ որ ուզենաս ունենալ, քո շուրջը եղող ազգերից կը վերցնես, ինչպէս եւ ձեր մէջ ապրող օտարականների զաւակներից ու նրանց ազգականներից: Որքան զաւակ ունենան ձեր երկրում, բոլորը թող դառնան ձեր սեփականութիւնը: Նրանց իբրեւ ժառանգութիւն կը յանձնէք ձեր գալիք սերունդներին, նրանք առյաւէտ ձեր ստրուկները թող լինեն: Ձեզնից ոչ ոք իր եղբայրներին՝ իսրայէլացիներին, չարչարանքով թող չտանջի: (Ղեւտական 25:44-46)

եւ այսպէս շարունակ։ Արդեօ՞ք հնարաւոր է բարոյական համարել նշուած ուղերձները կամ դրական լոյսի ներքոյ մեկնաբանել դրանք։

Աստծոյ յաջորդ ուղերձը, որը իր դաժանութեամբ չի զիջում նշուածներին եւ ցաւօք խորը հետք է թողել ժամանակակից հայ մարդու աշխարընկալման վրայ, վերաբերում է սեռական կեանքին՝

Իսկ եթէ ճիշտ լինի նրա ասածը՝ աղջկայ կուսութեան ապացոյց չգտնեն, ապա աղջկան թող բերեն իր հօր դուռը, եւ քաղաքի բնակիչները քարկոծելով թող սպանեն նրան, որովհետեւ իսրայէլացիների մէջ անպատիւ գործ է արել՝ պոռնկացել է իր հօր տանը: Դրանով դուք ձեր միջից վերացրած կը լինէք չարը: (Երկրորդ օրէնք 22:20-21)։

Թեեւ հեթանոսական ժամանակաշրջանում մենք մեծարել եւ յարգել են կնոջը Անահիտի՝ պտղաբերութեան աստուածուհու կերպարով։

Քրիստոնէութիւնը պարսավելով սեռական կեանքը, կեղտոտ եւ նսեմ է համարում այն։ Նման մօտեցումը հասարակութեան մէջ առաջացնում է վախի եւ մեղաւորութեան զգացում, ինչն էլ բացասական է ազդում անձի կայացման վրայ։

Սեռական կեանքի մասին նման ողբերգական պատմութիւններ սուրբ (սեւ) գրքում բազմաթիւ են։ Դրանցից է օրինակ «Օնանի մեղքը» (Ծննդոց 38:1-10) պատմութիւնը, որի սխալ մեկնաբանութեան պատճառով հոգեւորականները դարեր շարունակ արգելել են ձեռնաշարժութիւնը՝ օնանիզմը։

Դպրոցում պատմութիւն առարկան ուսումնասիրած ցանկացած մարդ գիտի, որ կրօնը եղել է եւ մնում է մարդկանց իշխելու գործիք։ Ցանկացած անհասկանալի իրավիճակում՝ կարկուտի ժամանակ, նախնադարեան մարդը հաւատում էր, որ դա աստուած է ուղարկել իսկ այսօր գրեթե ամէն գիւղում հակակարկտային կայան կայ տեղադրուած։

Թերեւս կայ նաեւ սխալ պատկերացում հոգեւոր կեանքի մասին։ Այսօր էլ բազմաթիւ մարդիկ ապրում են հոգեւոր կեանքով չդաւանելով ոչ մի կրօնի։

Ինչեւ, դժուար է վերցնել մարդուց իր իմացած կեանքի միակ մոդելը եւ փոխարինել այն նորով։ Մեզ պէտք է երկար ժամանակ, ամուր նեարդեր եւ կրթուած հասարակութիւն։

Նախորդ օրը հայերէն վիքիպեդիայում Մորզէի այբուբենի մասին յօդուած էի կարդում։ Յօդուածում ներկայացուած էր այբուբենի լատինատառ տարբերակը, որը ի տարբերութիւն ռուսականի թարգմանուած չէր։

Փորձեցի տարբեր տեղեր հարցումներ անել, իմանալու արդեօք կայ Մորզէի այբուբենի հայկական տարբերակը։

Թթում Նորայրը ինձ հետ կիսուեց մի գրառմամբ, որտեղ պատմում էր, թե ինչպէս է իր պապիկը առաջին դասարանում իրեն տուել այբուբենի հայատառ տարբերակը, տետրի թղթի վրայ արտագրած։

Ընկերներիցս մէկը նոյնպէս հաստատեց, որ փոքր տարիքում ունեցել է նման գիրք։ Մնում էր միայն գտնել այն։

Առցանց արխիւներում ժամեր տեւած որոնումների արդիւնքում, ազգային գրադարանի արխիւից գտայ՝ «Հեռագրի հեռախոսի յեվ ռադիոյի մասին», 1929թ.-ին հրատարակուած ձեռնարկը։ Գրքում ներկայացուած էր այբուբենի կիրառման կարգը եւ ի ուրախութիւն ինձ հայերէն տարբերակը։

Մորզէի հայկական այբուբեն՝

Այբուբենում բացակայում են՝ «է», «օ», «եւ» տառերը։ Դա գալիս է տուեալ ժամանակաշրջանի հայերէնի ուղղագրութիւնից, որը պարզ երեւում է նաեւ բնագրում։ «է» տառի փոխարէն գրւում է՝ «ե», «ե»-ի փոխարէն՝ «յե», «եւ»-ի փոխարէն՝ «եվ» իսկ «օ»-ի փոխարէն «ո»։