Ուզում եմ դուրս գալ երկաթի միջից,
Ձուլուել երամին, հեռանա՜լ, գնա՜լ,

Ուզում եմ դուրս գալ երկրի ուղեծրից,
Կտրուել ցանցից եւ ազատ դառնալ։

Ուզում եմ այնտեղ՝ մութ տիեզերքում,
Վայելուչ պայթել ու աստղ դառնալ.

Որ դեռ չծնուած, ինձ նայող մարդուն,
Գիշերը լուսեղ եւ անհաս թուայ։

                                       _,'/
                                  _.-''._:
                          ,-:`-.-'    .:.|
                         ;-.''       .::.|
          _..------.._  / (:.       .:::.|
       ,'.   .. . .  .`/  : :.     .::::.|
     ,'. .    .  .   ./    \ ::. .::::::.|
   ,'. .  .    .   . /      `.,,::::::::.;\
  /  .            . /       ,',';_::::::,:_:
 / . .  .   .      /      ,',','::`--'':;._;
: .             . /     ,',',':::::::_:'_,'
|..  .   .   .   /    ,',','::::::_:'_,'
|.              /,-. /,',':::::_:'_,'
| ..    .    . /) /-:/,'::::_:',-'
: . .     .   // / ,'):::_:',' ;
 \ .   .     // /,' /,-.','  ./
  \ . .  `::./,// ,'' ,'   . /
   `. .   . `;;;,/_.'' . . ,'
    ,`. .   :;;' `:.  .  ,'
   /   `-._,'  ..  ` _.-'
  (     _,'``------''  SSt
   `--''

Ռուս գրող, հրապարակախօս, Նոբելեան մրցանակի դափնեկիր Ալեքսանդր Իսաեւիչ Սոլժենիցինը, որը 1945թ-ին 8 տարով աքսորուեց՝ Լենինին «Վովկա» եւ Ստալինին «Պախան» ասելու պատճառով, այսպէս է արտայայտուել յետխորհրդային ռուսաստանի մասին 1992թ-ի հարցազրոյցում`

— Մեզ պէտք է անցեալից մաքրուել։

Գերմանիայում հազարաւոր մարդիկ դուրս եկան եւ պատմեցին իրենց արածների մասին։ Ոչ թե այն յանցագործութիւնների որոնց պատճառով դատուել եւ կալանաւորուել էին, այլ նրանց որոնք նպաստել էին բռնութեանը։

Մենք պէտք է հէնց այդ կեղտոտ անցեալից մաքրուենք։ Մենք պէտք է բարոյական առումով մաքրուենք։ Դա շատ խորամանկ կարգախօս է՝ «եկէք վհուկների որս չսկսենք»։ Ի՞նչ վհուկների մասին է խօսքը, մեզ ոչ թե վհուկների որս է պէտք այլ ապաշխարանք։

Սարսափելի է կարդալ կենտրոնական կոմիտէի յայտարարութիւնը` «բոլորը մեղաւոր են եղել, բոլոր-բոլորը, սկսած շարքային աշխատողից»։ Ոչ՝ բոլորը մեղաւոր չեն եղել, ամենեւին էլ այդպէս չէ։ Ես միշտ ապրել եմ ցածր սոցիալական խաւում եւ այնտեղից տասնամեակներ շարունակ տեսել այդ սրիկաներին որոնք ստում են։ Ես դեռ չեմ խօսում այն պաշտօնատար անձանց մասին, որոնք օգտագործում էին իշխանութիւնը ճնշումներ գործադրելու համար եւ չեմ խօսում նրանց մասին որոնք կտրում էին գլուխներ եւ գնդակահարում նկուղներում։ Նրանք արժանի են միայն ազատազրկման։

Ես խօսում եմ այն մարդկանց մասին, որոնք այդ ամէնը չեն արել, որոնք միայն շրջկենտրոնում կողմ են քուէարկել բռնութեանը, ունեզրկմանը եւ սուտ խոստումներին։ Նրանք թող դուրս գան եւ պատմեն, թող ասեն որ ընդունում են իրենց մեղքը, որ սխալ են քուէարկել, որ գիտէին ստի մասին, բռնութեան մասին եւ ծառայել են դրան։

Բայց ոչ միայն նրանք։ Լրագրողներն էլ։ Վերջերս լրագրողները մի այնպիսի թատրոն խաղացին… նրանք պրես-կոնֆերանս կազմակերպեցին եւ պատռեցին ուղղափառ եկեղեցու վերնախաւի դիմակը։ Այո, ճիշտ է, եկեղեցին ազգային անվտանգութեան գերին է եղել, սակայն ինչպէ՞ս են համարձակում լրագրողները չսկսել իրենցից։ Ինչո՞ւ նրանք չեն սկսում իրենցից։ Տասնամեակներ շարունակ նրանք խաբել են մեզ, ստով են փակել մեր աչքերը եւ ականջները։

Եթե դա տեղի չունենայ… մեր երիտասարդները յիմար չեն, նրանք կը տեսնեն, որ սրիկաները, ստախօսները եւ կաշառակերները ծաղկում են նաեւ այսօր։ Երիտասարդները պէտք է տեսնեն, որ կեղտոտ գործերի համար պէտք է դուրս գալ, կարմրել, որ կեղտոտ գործերի համար պէտք է ապաշխարել։ Միայն այդ ժամանակ նրանք կը սկսեն մտածել գործելուց առաջ։ Միգուցէ նրանք հասկանան, որ պէտք է ազնիւ ապրել։

Մեր ժողովրդի ամէնացաւօտ թեմաներից մէկը կրօնն է։ Այն մի երեւակայական վահան է, որը ամբողջ պատմութեան ընթացքում պաշտպանել է մեզ թշնամիներից, ջարդերից, հիւանդութիւններից եւ անբարոյականութիւնից։

Այնուհանդերձ ամենեւին էլ պարզ չէ, թե ինչ է նշանակում թշնամի, ջարդ, հիւանդութիւն եւ բարոյականութիւն բառերը ըստ սուրբ (սեւ) գրքի։ Մի կողմից կարելի է ապշել աստուածաշնչում նկարագրուած անմարդկային դաժան արարքներից իսկ միւս կողմից լսել հոգեւորականների իմաստուն մեկնաբանութիւնները դրանց վերաբերեալ։ Այդպիսի մեկնաբանութիւնները սակայն շատ վտանգաւոր կարող են լինել։ Հեռանալով տեքստի բառացիութիւնից եկեղեցին հնարաւորութիւն է ստանում սեփական գաղափարները դնել դրա հիմքում եւ մատուցել մարդկանց։

Եկէք ուսումնասիրենք աստուածաշնչի մի քանի ուղերձ.

Առաջադէմ քաղաքակրթութիւնը արդէն վաղուց ճանաչել եւ մերժել է ստրկութիւնը։ Դժուար է այսօր գտնել մէկին, որը դրական կը խօսի արատաւոր այդ երեւոյթի մասին։ Աստուածաշնչում նոյնպէս կարելի է գտնել ստրկութիւնը որպէս դաժան երեւոյթ ներկայացնող հատուածներ՝

Յիշի՛ր, որ դու էլ ստրուկ էիր Եգիպտացիների երկրում, եւ քո Տէր Աստուածը քեզ փրկեց այնտեղից: (Երկրորդ օրէնք 15:15)

մինչդեռ աստուած չի քննադատում ստրկութիւնը եւ չի ասում՝ «մի ունեցէք ստրուկներ»։ Փոխարէնը կարելի է հանդիպել բարոյականութեան դասեր, ինչպիսին են օրինակ՝

Եթէ մէկը գաւազանով հարուածի իր ստրուկին կամ իր ստրկուհուն, եւ սրանք մեռնեն նրա հարուածից, ապա տէրը վրէժխնդրութեան պիտի ենթարկուի դատաստանով, իսկ եթէ նրանք մէկ կամ երկու օր ապրեն, տէրը վրէժխնդրութեան չի ենթարկուի, քանի որ նա նրանց իր արծաթով է գնել: (Ելք 21:20-21)

կամ

Ինչ ծառայ կամ աղախին էլ որ ուզենաս ունենալ, քո շուրջը եղող ազգերից կը վերցնես, ինչպէս եւ ձեր մէջ ապրող օտարականների զաւակներից ու նրանց ազգականներից: Որքան զաւակ ունենան ձեր երկրում, բոլորը թող դառնան ձեր սեփականութիւնը: Նրանց իբրեւ ժառանգութիւն կը յանձնէք ձեր գալիք սերունդներին, նրանք առյաւէտ ձեր ստրուկները թող լինեն: Ձեզնից ոչ ոք իր եղբայրներին՝ իսրայէլացիներին, չարչարանքով թող չտանջի: (Ղեւտական 25:44-46)

եւ այսպէս շարունակ։ Արդեօ՞ք հնարաւոր է բարոյական համարել նշուած ուղերձները կամ դրական լոյսի ներքոյ մեկնաբանել դրանք։

Աստծոյ յաջորդ ուղերձը, որը իր դաժանութեամբ չի զիջում նշուածներին եւ ցաւօք խորը հետք է թողել ժամանակակից հայ մարդու աշխարընկալման վրայ, վերաբերում է սեռական կեանքին՝

Իսկ եթէ ճիշտ լինի նրա ասածը՝ աղջկայ կուսութեան ապացոյց չգտնեն, ապա աղջկան թող բերեն իր հօր դուռը, եւ քաղաքի բնակիչները քարկոծելով թող սպանեն նրան, որովհետեւ իսրայէլացիների մէջ անպատիւ գործ է արել՝ պոռնկացել է իր հօր տանը: Դրանով դուք ձեր միջից վերացրած կը լինէք չարը: (Երկրորդ օրէնք 22:20-21)։

Թեեւ հեթանոսական ժամանակաշրջանում մենք մեծարել եւ յարգել են կնոջը Անահիտի՝ պտղաբերութեան աստուածուհու կերպարով։

Քրիստոնէութիւնը պարսավելով սեռական կեանքը, կեղտոտ եւ նսեմ է համարում այն։ Նման մօտեցումը հասարակութեան մէջ առաջացնում է վախի եւ մեղաւորութեան զգացում, ինչն էլ բացասական է ազդում անձի կայացման վրայ։

Սեռական կեանքի մասին նման ողբերգական պատմութիւններ սուրբ (սեւ) գրքում բազմաթիւ են։ Դրանցից է օրինակ «Օնանի մեղքը» (Ծննդոց 38:1-10) պատմութիւնը, որի սխալ մեկնաբանութեան պատճառով հոգեւորականները դարեր շարունակ արգելել են ձեռնաշարժութիւնը՝ օնանիզմը։

Դպրոցում պատմութիւն առարկան ուսումնասիրած ցանկացած մարդ գիտի, որ կրօնը եղել է եւ մնում է մարդկանց իշխելու գործիք։ Ցանկացած անհասկանալի իրավիճակում՝ կարկուտի ժամանակ, նախնադարեան մարդը հաւատում էր, որ դա աստուած է ուղարկել իսկ այսօր գրեթե ամէն գիւղում հակակարկտային կայան կայ տեղադրուած։

Թերեւս կայ նաեւ սխալ պատկերացում հոգեւոր կեանքի մասին։ Այսօր էլ բազմաթիւ մարդիկ ապրում են հոգեւոր կեանքով չդաւանելով ոչ մի կրօնի։

Ինչեւ, դժուար է վերցնել մարդուց իր իմացած կեանքի միակ մոդելը եւ փոխարինել այն նորով։ Մեզ պէտք է երկար ժամանակ, ամուր նեարդեր եւ կրթուած հասարակութիւն։

Նախորդ օրը հայերէն վիքիպեդիայում Մորզէի այբուբենի մասին յօդուած էի կարդում։ Յօդուածում ներկայացուած էր այբուբենի լատինատառ տարբերակը, որը ի տարբերութիւն ռուսականի թարգմանուած չէր։

Փորձեցի տարբեր տեղեր հարցումներ անել, իմանալու արդեօք կայ Մորզէի այբուբենի հայկական տարբերակը։

Թթում Նորայրը ինձ հետ կիսուեց մի գրառմամբ, որտեղ պատմում էր, թե ինչպէս է իր պապիկը առաջին դասարանում իրեն տուել այբուբենի հայատառ տարբերակը, տետրի թղթի վրայ արտագրած։

Ընկերներիցս մէկը նոյնպէս հաստատեց, որ փոքր տարիքում ունեցել է նման գիրք։ Մնում էր միայն գտնել այն։

Առցանց արխիւներում ժամեր տեւած որոնումների արդիւնքում, ազգային գրադարանի արխիւից գտայ՝ «Հեռագրի հեռախոսի յեվ ռադիոյի մասին», 1929թ.-ին հրատարակուած ձեռնարկը։ Գրքում ներկայացուած էր այբուբենի կիրառման կարգը եւ ի ուրախութիւն ինձ հայերէն տարբերակը։

Մորզէի հայկական այբուբեն՝

Այբուբենում բացակայում են՝ «է», «օ», «եւ» տառերը։ Դա գալիս է տուեալ ժամանակաշրջանի հայերէնի ուղղագրութիւնից, որը պարզ երեւում է նաեւ բնագրում։ «է» տառի փոխարէն գրւում է՝ «ե», «ե»-ի փոխարէն՝ «յե», «եւ»-ի փոխարէն՝ «եվ» իսկ «օ»-ի փոխարէն «ո»։

28 Յուլիս 2019թ.

Գիշերուայ ժամը 9-ն էր, երբ ինքնաթիռը վայրէջք կատարեց Օդեսայի օդանաւակայանում։ Դուրս գալով ինքնաթիռից ես ու ընկերս մօտեցանք գրանցման պատուհանին։ «Ի՞նչ նպատակով էք այցելել» պատուհանի հետեւից ռուսերէն լեզուով հարցրեց աշխատողը։ Այդպէս մօտ կէս ժամ հարց ու պատասխանից յետոյ վերջապէս ստացանք մուտքի թոյլտուութիւն։

Օդանաւակայանի դիմաց արդէն մէկ ժամ մեզ սպասող վարորդը յուսահատ հեռանում էր, երբ վերջին պահին դուրս եկանք շէնքից։ Հիւրանոց գնալու ճանապարհին մի քիչ դժգոհեց, բայց հասկանում էր որ երկրում խառը ժամանակներ են, Զելենցկին նոր էր նախագահ ընտրուել։

Տասը րոպէ անց հասանք Александровский հիւրանոց։ Այնտեղ թողեցինք մեր իրերը եւ դուրս եկանք զբօսնելու։ Առաջին հայեացքից Օդեսան նման էր Երեւանին։ Ինչ-որ սովետական շունչ կար փողոցների, շէնքերի, պուրակների եւ արձանների մէջ։ Հետեւելով երեւանեան փողոցների տրամաբանութեանը որոշեցինք գտնել քաղաքի կենտրոնը։

Ճանապարհը գնալով աւելի մութ ու ձանձրալի էր դառնում։ Փողոցներում գրեթէ ոչ ոք չկար։ Շուտով հասկացանք որ սխալ ուղղութեամբ ենք գնում։ Յետ դարձի ճանապարհին, դէպի մեզ քայլող երկու հոգի յայտնուեցին։ Մի պահ զարմացանք երբ լսեցինք, որ հայերէն են խօսում։ Մօտեցանք, ծանօթացանք եւ միասին գնացինք խմելու։

31 Յուլիս 2019թ.

Օդեսայում հանրային կեանքը առաւել ակտիւ էր Дерибасовская փողոցում։ Այնտեղ էին գտնուում լաւագոյն սրճարանները, գինետները, նորաոճ մարդիկ եւ հնաոճ շէնքերը։

Երեկոյեան այդ փողոցում մեզ մօտեցան սեւազգեստ երկու օրիորդ։ Հասկանալով որ օտարական ենք փորձում էին գուշակել, թե ինչ լեզուով կարող են խօսել։ Լեզուի հարցը լուծելուց յետոյ աղջիկները պատմեցին, որ աշխատում են մօտակայ խաղատանը։ Խաղատունը նրանց խոստացել էր վճարել ամէն մի նոր այցելուի դիմաց եւ քանզի երեկոյեան պլաններ չունէինք որոշեցինք օգնել նրանց։

Շուտով մօտեցանք մի հնաոճ գեղեցիկ շէնքի, որի վրայ ռուսերէնով գրուած էր՝ «մարդու իրաւունքների պաշտպանի գրասենեակ»։ Աղջիկներից մէկը սեղմեց դռան զանգը եւ փայտեայ հսկայ դռներ բացուեցին։ Ապա բացուեցին նաեւ դրանց ետեւում գտնուող ճաղավանդակները եւ մեզ հրաւիրեցին խաղատուն։

01 Օգոստոս 2019թ.

Գիշերուայ ժամը ինն էր, երբ դուրս եկանք հիւրանոցից եւ ուղեւորուեցինք Արկադիա ծովափ։ Այնտեղ մեզ սպասուում էր անմոռանալի գիշեր դիջեյ Solomun-ի մասնակցութեամբ։

Մօտեցանք Իբիցա ակումբի մուտքին եւ ցոյց տուեցինք համերգի տոմսերը։ Դեռ կէս ժամ կար։ Անվտանգութեան աշխատակիցներից մէկը, որը ստուգում էր տոմսերը, ասաց որ մեզ ներս չեն թողնելու։ Ես ու ընկերս մի պահ շատ զայրացանք։ Ուղեւորութեան ամբողջ նպատակը այդ համերգին մասնակցելն էր։ Գնացինք մօտակայ սրճարան եւ սկսեցինք մտածել թե ինչ ենք անելու եթե իրօք ներս չթողնեն։

Մէկ ժամ անց վերադարձանք ակումբ։ Այս անգամ մեզ մօտեցաւ անվտանգութեան մէկ այլ աշխատող։ Ստուգեց տոմսերը եւ առանց հարցերի ներս հրաւիրեց։

Մինչ լուսաբաց խմում ու պարում էինք։

Խորհուրդ կը տամ նայել՝

Ֆիլմեր

• Youth - 2015
• The Truman Show - 1998
• Amélie - 2001
• The Great Gatsby - 2013
• Pulp Fiction - 1994
• Rose Island - 2020
• Trainspotting - 1996
• Shutter Island - 2010
• The Majestic - 2001
• Man on the Moon - 1999
• A Beautiful Mind - 2001
• Scent of a Woman - 1992
• Bruce Almighty - 2003
• Chungking Express - 1994

Սերիալներ

• The Young Pope - 2016
• The New Pope - 2020
• Kidding - 2018
• The Big Bang Theory - 2007
• Hannibal - 2013
• American Crime Story - 2016
• Patrick Melrose - 2018
• Sex Education - 2019
• Black Mirror - 2011
• Chernobyl - 2019
• Sherlock - 2010
• Fargo 1 - 2014

Մուլտֆիլմեր

• Spirited Away - 2001
• Howl’s Moving Castle - 2004
• The Midnight Gospel - 2020
• Rick and Morty - 2013
• Gravity Falls - 2012

Սովետական ուղղագրությունից դասական ուղղագրության անցնելու համար անհրաժեշտ է իմանալ մի քանի կանոն՝

1. «ույ»-ի փոխարեն գրվում է «ոյ»,
2. «յու»-ի փոխարեն գրվում է «իւ»,
3. «յա»-ի փոխարեն գրվում է «եա»,
4. «ավ, եվ, իվ»-ի փոխարեն գրվում է «աւ, եւ, իւ»,
5. բառամիջում ձայնավորներից առաջ լսվում է «վ» գրվում է «ու»,
6. բառավերջում լսվում է «է» գրվում է «է»,
7. բառավերջում «ա» եւ «ո» տառերից հետո գրվում է չարտանսանվող «յ» բացառությամբ՝ սա, դա, նա, սրա, դրա, նրա, հիմա, ապա, ահա, հա, այո, քո բառերի, հատուկ անունների եւ հրամայական բառերի,
8. «կը» նախադաս բայական մասնիկը բաղաձայնից առաջ գրվում է առանձին, օրինակ՝ կը գրեմ, կը գնամ բայց կանեմ, կասեմ։

Կան նաեւ մի շարք բառեր որոնց գրությունը պետք է անգիր հիշել՝

Բառասկզբում գրվում է «յ» (կարդացվում «հ»)

յաճախ, յիշել, յետոյ, յղի, յոյս, յունիս, յստակ, յատուկ, յատակ, յաւէտ, յետ (հետք), յաջող, յաջորդ, յանկարծ, յարատեւ, յարկ, յաւերժ, յիսուն, յուսալ, յօդուած, յօրինել …

Բառամիջում գրվում է «օ»

խօսք, ծանօթ, ամօթ, կրօն, կօշիկ, մօտ, մօր, հօր (հայր), հօտ (կենդանիների բազմութիւն), պաշտօն, դրօշ, արտօնեալ, առաւօտ, կարօտ, համառօտ, հետազօտել, աղօթք, գօտի, զբօսնել, օրօր, իրօք, օրօք, հզօր, լիազօր, յօդուած, յօրինել …

Բառամիջում գրվում է «է»

գէշ, գէր, դէմ, թէյ, դէմք, մէջ, կէս, կողպէք, սէր, սէնց, հէնց, տէնց, նէնց, արդէն, արժէք, զէնք, թէժ, խէժ, ծէս, մէկ, շէնք, պէտք, տարէց, տէր, տնօրէն, գէտ (գիտակ), օրէնք, վէրք, աղէտ, վէպ, որպէս …

Բառամիջում լսվում եւ գրվում է «է» գլխավորապես այն դեպքերում երբ այդ «է»-ն կարող է հնչյունափոխվել ու դառնալ «ի», օրինակ, գէտ (գիտելիք)։

Կասկածելի թվացող բառերը կարող եք ստուգել բառարանով։